به گزارش اداره کل روابط عمومی و امور بین الملل صندوق بازنشستگی کشوری، بر خلاف تصور رایج، تنهایی تنها یک احساس نیست؛ یک وضعیت پزشکی پیچیده است که تأثیر مستقیمی بر سلامت جسمی و روانی دارد. این مقاله به بررسی ابعاد این «اپیدمی خاموش» و ارائه راهکارهای عملی برای کاهش آن می‌پردازد.
۱. انزوای اجتماعی در مقابل تنهایی: تعریف دقیق
اگرچه این دو اصطلاح اغلب به جای هم استفاده می‌شوند، اما از نظر مفهومی متفاوت هستند:
انزوای اجتماعی (Social Isolation): یک وضعیت عینی است که به فقدان روابط اجتماعی و تماس کم با دیگران اشاره دارد. این وضعیت را می‌توان اندازه‌گیری کرد (مثلاً تعداد دفعات تعامل فرد با دیگران).
تنهایی (Loneliness): یک احساس ذهنی پریشانی است که ناشی از عدم تطابق بین روابط اجتماعی که فرد دارد و روابطی که آرزو می‌کند داشته باشد. یک فرد می‌تواند در جمع باشد، اما همچنان احساس تنهایی کند.
سازمان جهانی بهداشت (WHO) انزوای اجتماعی را به عنوان یک عامل تعیین‌کننده کلیدی سلامت در سالمندان به رسمیت می‌شناسد.
۲. تأثیرات مخرب تنهایی بر سلامت سالمندان
مطالعات گسترده، ارتباط قوی بین تنهایی مزمن و پیامدهای منفی سلامت را نشان داده‌اند:
سلامت جسمی: تنهایی با افزایش ۲۹٪ خطر بیماری‌های قلبی و ۳۲٪ خطر سکته مغزی مرتبط است. همچنین می‌تواند منجر به تضعیف سیستم ایمنی بدن و افزایش مرگ‌ومیر شود.
سلامت روان: تنهایی یک عامل خطر قوی برای افسردگی، اضطراب و کاهش عملکرد شناختی است و می‌تواند خطر ابتلا به زوال عقل (دمانس) را تا ۴۰٪ افزایش دهد.
رفتارهای بهداشتی: افراد تنها بیشتر احتمال دارد که سبک زندگی کم‌تحرکی داشته باشند، سیگار بکشند و از داروها به صورت نادرست استفاده کنند.
۳. عوامل مؤثر در ایجاد انزوای اجتماعی
عوامل متعددی می‌توانند یک سالمند را در معرض خطر انزوا قرار دهند:
- از دست دادن عزیزان: فوت همسر، اعضای خانواده یا دوستان نزدیک.
- مشکلات سلامت: از دست دادن شنوایی، کاهش بینایی، بی‌اختیاری ادرار یا محدودیت‌های حرکتی که خروج از خانه را دشوار می‌کند.
- عوامل اجتماعی-اقتصادی: زندگی در فقر، دسترسی محدود به حمل‌ونقل و زندگی در مناطق محروم.
- گذارهای زندگی: بازنشستگی از کار که منجر به از دست دادن شبکه اجتماعی مرتبط با کار می‌شود.
۴. راهکارهای مقابله: از سطح فردی تا سیاست‌گذاری کلان
مبارزه با این اپیدمی خاموش به یک رویکرد چندسطحی نیاز دارد:
فرد و جامعه:
- تشکیل گروه‌های همیاری: ایجاد حلقه‌های دوستی و گروه‌های حمایتی در محلات برای سالمندان.
- استفاده از فناوری: آموزش استفاده از ابزارهای دیجیتال (مانند برنامه‌های ویدیوچت) برای حفظ ارتباط با خانواده و دوستان.
- تشویق به داوطلب شدن: مشارکت در فعالیت‌های داوطلبانه حس هدفمندی و ارتباط اجتماعی را تقویت می‌کند.
سیاست‌گذاری و برنامه‌ریزی کلان:
- ایجاد فضاهای عمومی فراگیر: طراحی شهرها و محلاتی که برای حضور و تعامل سالمندان ایمن و قابل دسترس باشد.
- حمایت از مراقبان: ارائه خدمات حمایتی و استراحت (respite care) برای مراقبان خانوادگی که نقش حیاتی در ارتباط اجتماعی سالمند دارند.
- ادغام خدمات سلامت و اجتماعی: غربالگری منظم تنهایی و انزوای اجتماعی در مراکز درمانی و ارجاع به خدمات اجتماعی.
***
تنهایی در سالمندی یک مسئلۀ شخصی نیست، بلکه یک نگرانی عمده در موضوع بهداشت عمومی است که نیاز به اقدام جمعی دارد. با سرمایه‌گذاری بر روی ایجاد جامعه فراگیر، می‌توانیم نه تنها سال‌های اضافه‌شده به عمر، بلکه زندگی اضافه‌شده به این سال‌ها را برای همه تضمین کنیم.
منبع:
National Academies of Sciences, Engineering, and Medicine. (2020). Social Isolation and Loneliness in Older Adults.
برگردان از: فاطمه اتراکی