به گزارش اداره کل روابط عمومی و امور بین‌الملل صندوق بازنشستگی کشوری، اما برخی کشورها با اجرای طرح‌های نوآورانه و آینده‌نگر، توانسته‌اند الگوهای موفقی را ایجاد کنند. درک این الگوها می‌تواند برای سیاست‌گذاران و افراد عالی بسیار ارزشمند باشد.
سه پایه اساسی یک نظام بازنشستگی موفق
به طور کلی، کارشناسان بین‌المللی بر این باورند که یک سیستم بازنشستگی قوی و مقاوم بر سه پایه اصلی استوار است:
1. پایه اول: بازنشستگی دولتی (همگانی): این پایه که توسط دولت اداره می‌شود، هدف آن تأمین یک حداقل درآمد برای جلوگیری از فقر در دوران بازنشستگی است. این بخش معمولاً به صورت «پرداخت در حین کار» (Pay-As-You-Go) اداره می‌شود، یعنی حق بیمه کارکنان امروز، مستمری بازنشستگان امروز را پرداخت می‌کند.
2. پایه دوم: بازنشستگی شغلی (اختیاری یا اجباری): این بخش که مکمل پایه اول است، معمولاً توسط کارفرماها و با مشارکت خود کارکنان اداره می‌شود. در این طرح‌ها، مبالغی به صورت مستمر در صندوق‌های سرمایه‌گذاری جمع‌آوری می‌شود و سود مرکب در طول زمان، سرمایه قابل توجهی را برای بازنشستگی فرد ایجاد می‌کند.
3. پایه سوم: پس‌انداز شخصی داوطلبانه: این پایه بر مسئولیت‌پذیری فردی تأکید دارد و شامل حساب‌های پس‌انداز بازنشستگی، سرمایه‌گذاری‌های شخصی و دارایی‌هایی مانند مسکن است که فرد برای افزایش رفاه خود در دوران بازنشستگی انجام می‌دهد.
یک سیستم موفق، توازن مناسبی بین این سه پایه ایجاد می‌کند تا هم از کهنسالان محافظت کند و هم فشار مالی بر دوش دولت و نسل‌های آینده را کاهش دهد.
طرح بازنشستگی استرالیا
استرالیا به داشتن یکی از پیشرفته‌ترین و موفق‌ترین سیستم‌های بازنشستگی در جهان شناخته می‌شود. هسته مرکزی این سیستم، طرحی است که یک برنامه بازنشستگی اجباری مبتنی بر کارفرما است.
در استرالیا کارفرمایان موظف هستند معادل حداقل 11% از حقوق پایه هر کارمند (این نرخ در حال افزایش به 12% تا سال 2025 است) را به یک صندوق بازنشستگی که خود کارمند آن را انتخاب کرده است، واریز کنند. این مشارکت علاوه بر دستمزد است و از حقوق کارمند کسر نمی‌شود.
از ویژگی های مثبت این طرح این است که این قانون، پس‌انداز برای بازنشستگی را از یک انتخاب به یک الزام تبدیل کرده است. به علاوه، از آنجایی که این وجوه از سنین پایین شغلی واریز می‌شوند و در صندوق‌های حرفه‌ای سرمایه‌گذاری می‌شوند، قدرت سود مرکب در طول چند دهه، سرمایه‌های عظیمی را ایجاد می‌کند. همچنین حساب‌ها برای هر فرد منحصربه‌فرد است و در صورت تغییر شغل، امکان انتقال وجود دارد که این موضوع انگیزه مشارکت را افزایش می‌دهد. علاوه بر اینها شفافیت این طرح بالاست و افراد می‌توانند صندوق مورد نظر خود را انتخاب و عملکرد آن را رصد کنند.
نظام چندلایه سوئد
سوئد نیز پس از یک بحران در سیستم قدیمی خود، اصلاحات گسترده‌ای را در دهه 1990 انجام داد و یک سیستم چندلایه ایجاد کرد.
روش جدید، مستمری را مستقیماً به درآمد و سابقه پرداخت حق بیمه فرد در طول عمر کاری گره می‌زند. هرچه بیشتر کار کنید و بیشتر حق بیمه بپردازید، مستمری بیشتری دریافت خواهید کرد.
همچنین بخشی از حق بیمه ها به یک حساب اختصاصی فردی واریز می‌شود که افراد می‌توانند از بین صندوق‌های سرمایه‌گذاری مختلف، مدیر سبد خود را انتخاب کنند. این امر احساس مالکیت و مسئولیت‌پذیری را تقویت می‌کند.
به علاوه، اکثر کارمندان سوئدی تحت پوشش توافق‌نامه‌های جمعی بین اتحادیه‌های کارگری و کارفرمایان هستند که بازنشستگی مکمل را فراهم می‌کند.
از تجربیات جهانی می‌توان این درس‌های کلیدی را استخراج کرد:
1. شروع زودهنگام: هرچه پس‌انداز زودتر آغاز شود، قدرت سود مرکب اثر بیشتری خواهد داشت.
2. تنوع بخشی: تکیه‌ی صرف به یک منبع (مثلاً فقط دولت یا فقط کارفرما) خطرناک است. سیستم‌های موفق ترکیبی از منابع مختلف هستند.
3. شفافیت و آموزش: افراد باید بدانند چقدر پس‌انداز کرده‌اند و چگونه سرمایه‌گذاری می‌شود. سواد مالی کلید تصمیم‌گیری بهتر است.
4. انعطاف‌پذیری و سازگاری: سیستم‌های بازنشستگی باید بتوانند خود را با تغییرات جمعیتی و اقتصادی آینده تطبیق دهند.
منبع:
سازمان همکاری اقتصادی و توسعه (OECD): گزارش "Pensions at a Glance"
ترجمه و تلخیص از: فاطمه اتراکی